Het langst bewaarde historische object van Hanzestad Deventer

Vanuit allerlei windstreken kwamen handelaren naar Hanzestad Deventer om hun waar te verkopen op de Brink. Eerlijke handel was van groot belang en daarvoor moest toezicht zijn op de maatvoering. De reputatie van een betrouwbare handelsstad was essentieel. Voor een handelsovertreding, zoals valsmunterij, stond een straf. Valsemunters liepen in de middeleeuwen het reële risico levend te worden gekookt in een ketel. Het overkwam de muntmeester van Batenburg in 1434.

Hij werd beticht van het vervalsen van muntgeld. In Deventer werd hij gestraft. Eeuwenlang hing deze gevreesde ketel aan de zijgevel van De Waag ter afschrikking. Om conserverings- en veiligheidsredenen moest de ketel naar binnen worden gehaald. In december 2023, tijdens het Hanzejaar in Deventer, werd de langverwachte replica van de valsemuntersketel van Deventer voltooid. Deze nagemaakte ketel vervangt het origineel aan de buitenzijde van De Waag.

De straf voor muntvervalsing was dus wreed en hoog. Vals geld was een serieuze bedreiging voor eerlijke handel. De muntvervalser werd in een mengsel van water en olie gekookt. De stadsrekeningen uit 1434 bevestigen deze wrede en tragische straf. In dat jaar gaf het stadsbestuur koperslager Joan Peterzoon opdracht tot het vervaardigen van een nieuwe koperen ketel ter vervanging van de oude.

De muntmeester werd 'gezoden', oftewel gekookt. Hoe dat precies gegaan kan zijn is niet bekend. Het leidde in ieder geval altijd tot de dood van de veroordeelde. De gevreesde ketel werd tot afschrik van anderen in het openbaar opgehangen. Franse soldaten schoten eeuwen later tijdens de bezetting (1795-1814) kogels op de ketel af die zo onbruikbaar werd. Daarmee rekenden ze af met deze middeleeuwse strafmethode die overigens al na 1598 niet meer werd toegepast.

Ruim anderhalf jaar lang hebben de leden van het koperslagersgilde uit ’s-Hertogenbosch met veel passie en toewijding gewerkt aan deze replica. Alle twintig leden hebben een deel voor eigen rekening genomen. Dat bleek een waardevol proces.

Speciaal voor het Hanzejaar 2023 in Deventer keerde een replica van de ketel terug naar het oudste waaggebouw van Nederland. Zo kan het ijzingwekkende verhaal over de ketel ook aan de buitenzijde van de Waag verteld worden.

De valsemuntersketel is 13 juni 2024 onder grote publiekelijke belangstelling als replica teruggehangen aan de gevel van Museum De Waag. Erfgoedorganisatie Deventer Verhaal dankt het Koperslagersgilde van 's-Hertogenbosch voor alle tijd, passie en inspanningen om deze replica te voltooien.

Foto gemaakt? Deel jouw foto van de ketel online met #valsemuntersketel.

De replica is mede mogelijk gemaakt door

Gemeente Deventer, Vereniging de Waag, Stichting Werkgroep Bergkwartier, Stichting Erven Witteveen en het Bolkesteinfonds.

Bekijk de documentaire over het maakproces van de replica van de valsemuntersketel.