In 1913 kreeg de “Vereniging de Waag” het pand van de gemeente in gebruik om het in te richten als museum van de geschiedenis van Deventer en kunst. De basis van de museumcollectie vormde het "Kabinet van Merkwaardigheden" uit 1856. De voorwerpen die hiervoor verzameld werden moesten een merkwaardigheid zijn, het liefst met betrekking tot Deventer of haar omgeving. Dit kabinet is in 1888 omgedoopt tot "Kabinet van Zeldzaamheden”. Het initiatief voor het museum in 1913 kwam van mr. H. Kronenberg (1878-1955) en dr. M.E. Houck (1858-1939). Houck werd de eerste directeur van het museum en Kronenberg de eerste voorzitter van Vereniging De Waag. De oprichters hadden tot doel in De Waag alle voorwerpen te verzamelen die betrekking hadden op de plaatselijke of gewestelijke geschiedenis, beschaving en kunst in de ruimste zin van het woord. Op 16 juni 1915 werd het gebouw voor het publiek geopend.
De voornaamste weldoenster van Vereniging de Waag werd mej. Guillemette Joannette Palthe (1863-1928), een ongetrouwde grootgrondbezitster uit Oldenzaal die per testament porselein, meubels, tin en koper maar ook een bescheiden kapitaal schonk aan het museum. Vereniging de Waag deed ook belangrijke aankopen, zoals twee portretten, van burgermeester Hendrik Nilant en professor Gisbert Cuper, geschilderd door Gerard ter Borch.
